ساز تار چیست ؟
تار یکی از اصیل‌ترین و محبوب‌ترین سازهای زهی مضرابی در موسیقی ایرانی است. صدایی دلنشین و ظریف دارد و نقش بسیار مهمی در اجرای موسیقی سنتی ایران ایفا می‌کند.
ویژگی‌های اصلی تار:
- شش سیم
- بدنه بزرگتر
- صدای بم‌تر و قدرتمندتر
- قابلیت اجرای قطعات پیچیده
تاریخچه ی تار :
- ریشه‌های باستانی: تار امروزی از تحول سازهای قدیمی‌تری مانند باربط و روباب شکل گرفته است. این سازها در دوره‌های مختلف تاریخی در ایران و سایر کشورهای منطقه رواج داشته‌اند.
- دوره اسلامی: با ورود اسلام به ایران، موسیقی ایرانی تحت تأثیر موسیقی عرب قرار گرفت و سازهایی مانند عود وارد موسیقی ایرانی شدند. تار نیز تحت تأثیر این تحولات به شکل امروزی نزدیک‌تر شد.
- دوره صفویه: در دوره صفویه، موسیقی ایرانی به اوج شکوفایی رسید و تار نیز به عنوان یکی از سازهای اصلی در دستگاه‌های موسیقی ایرانی مورد استفاده قرار گرفت.
- دوره قاجاریه: در این دوره، تار تغییرات ساختاری و فنی بیشتری پیدا کرد و به شکل امروزی نزدیک‌تر شد. همچنین، نوازندگان برجسته‌ای مانند میرزا عبدالله فراهانی نقش مهمی در توسعه و بهبود این ساز داشتند. علاوه بر این ها، برای حفظ اثر کتاب های آموزش تار زیادی به چاپ رسید.
انواع ساز تار بر اساس ویژگی‌های مختلف
بر اساس جنس چوب
- تار گردو: یکی از رایج‌ترین انواع تار است که کاسه آن از چوب گردو ساخته می‌شود. گردو چوبی با چگالی مناسب و صدای گرم و دلنشین است.
- تار توت: کاسه این نوع تار از چوب توت ساخته شده است. چوب توت صدایی شفاف و زنگ‌دار به تار می‌دهد و در ساخت تارهای با کیفیت بالا استفاده می‌شود.
- تار افرا: کاسه این نوع تار از چوب افرا ساخته شده است. چوب افرا صدایی روشن و زنگ‌دار به تار می‌دهد و برای نوازندگانی که به دنبال صدایی تیزتر هستند، مناسب است.
بر اساس اندازه و شکل
- تار بزرگ: این نوع تار دارای کاسه بزرگتر و دسته بلندتری نسبت به تارهای معمولی است. صدای تار بزرگ قوی‌تر و بم‌تر است.
- تار کوچک: این نوع تار دارای کاسه کوچکتر و دسته کوتاه‌تری است. صدای تار کوچک ظریف‌تر و زیرتر است.
- تار آذری: این نوع تار دارای کاسه بزرگتر و گردتری نسبت به تار ایرانی است. صدای تار آذری قوی‌تر و بم‌تر است و معمولاً برای نواختن موسیقی آذربایجانی استفاده می‌شود.
بر اساس ساختار داخلی
- تار یکپارچه: در این نوع تار، کاسه و دسته از یک تکه چوب ساخته شده‌اند. تار یکپارچه صدایی یکدست و متراکم دارد.
- تار دو تکه: در این نوع تار، کاسه و دسته از دو تکه چوب جداگانه ساخته شده و به هم چسبیده اند. تار دو تکه انعطاف‌پذیری بیشتری دارد و صداهای متنوع‌تری تولید می‌کند.
بر اساس نوع پوست
- تار با پوست بره: بیشتر تارهای ایرانی از پوست بره استفاده می‌کنند. پوست بره صدایی گرم و دلنشین به تار می‌دهد.
- تار با پوست گوسفند: برخی از سازندگان از پوست گوسفند نیز برای ساخت تار استفاده می‌کنند. پوست گوسفند صدایی کمی خشک‌تر نسبت به پوست بره دارد.
بر اساس سازنده
هر سازنده تار، با توجه به تجربه و سلیقه خود، تارهایی با ویژگی‌های خاص تولید می‌کند. به همین دلیل، تارهای ساخته شده توسط سازندگان مختلف، تفاوت‌هایی در صدا، ظاهر و کیفیت دارند.
معرفی اجزای اصلی تار
- کاسه طنینی: دو کاسه گلابی شکل که از چوب یکپارچه ساخته می‌شوند و به هم چسبانده می‌شوند. کاسه بزرگتر را کاسه اصلی و کاسه کوچکتر را نقاره می‌نامند. جنس چوب کاسه معمولاً از چوب درخت توت است.
- پوست: بر روی دهانه باز کاسه اصلی، پوستی نازک از جنس پوست بز یا بره کشیده می‌شود. این پوست نقش مهمی در تولید صدا و تقویت آن دارد.
- خرک: قطعه‌ای از جنس استخوان یا شاخ که بر روی پوست قرار می‌گیرد و سیم‌ها بر روی شیارهای آن قرار می‌گیرند. خرک در انتقال ارتعاشات سیم‌ها به بدنه ساز نقش مهمی دارد.
- دسته: قسمتی استوانه‌ای شکل از چوب که بر روی نقاره قرار می‌گیرد. دسته محل قرارگیری پرده‌ها و جایی است که نوازنده با انگشتان خود بر روی سیم‌ها فشار می‌آورد تا نت‌های مختلف تولید شود.
- سرپنجه: قطعه‌ای چوبی در انتهای دسته که گوشی‌ها بر روی آن قرار می‌گیرند. گوشی‌ها برای کوک کردن سیم‌ها استفاده می‌شوند.
- شیطانک: قطعه‌ای کوچک از جنس استخوان یا شاخ که در زیر سیم‌ها قرار می‌گیرد و ارتفاع آن‌ها را تنظیم می‌کند.
- سیم‌ها: معمولاً شش عدد سیم فلزی با قطرهای مختلف که بر روی خرک و شیطانک قرار می‌گیرند. جنس سیم‌ها معمولاً آلیاژی از فلزات مختلف است.
برند های معروف سازنده تار
- شهرام کلهر: تارهای شهرام کلهر از جمله بهترین و معروف‌ترین تارهای ایرانی هستند. این تارها به دلیل کیفیت ساخت بالا، صدای گرم و دلنشین و طراحی زیبا، مورد توجه بسیاری از نوازندگان حرفه‌ای قرار گرفته‌اند.
- حاجی‌تبار: تارهای حاجی‌تبار نیز از کیفیت بسیار بالایی برخوردار هستند و صدای گرم و قدرتمندی دارند. این تارها به دلیل استفاده از چوب‌های مرغوب و ساخت دقیق، طرفداران بسیاری دارند.
- میرعماد: تارهای میرعماد از دیگر برندهای معروف ایرانی هستند که به دلیل تنوع مدل و قیمت، انتخاب‌های متنوعی را برای نوازندگان فراهم می‌کنند.
- دوست‌دار: تارهای دوست‌دار نیز از کیفیت ساخت خوبی برخوردار هستند و صدای دلنشینی دارند.
- هاشمیان: تارهای هاشمیان از دیگر برندهای شناخته شده ایرانی هستند که به دلیل طراحی زیبا و صدای خوب، مورد توجه قرار گرفته‌اند.
سیستم نت نویسی تار
در موسیقی ایرانی، از سیستم نت‌نویسی خاصی استفاده می‌شود که بر اساس مقام‌ها و دستگاه‌های موسیقی ایرانی استوار است. این سیستم دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که آن را از سیستم‌های نت‌نویسی غربی متمایز می‌کند.
ویژگی‌های اصلی سیستم نت‌نویسی ایرانی:
- مقام‌محوری: در موسیقی ایرانی، هر قطعه به یک مقام یا دستگاه خاص تعلق دارد. مقام‌ها مجموعه‌هایی از نت‌ها هستند که بر اساس فاصله‌های مشخصی از هم قرار گرفته‌اند.
- استفاده از حروف فارسی: در این سیستم از حروف فارسی برای نشان دادن نت‌ها استفاده می‌شود. هر حرف فارسی نماینده یک نت خاص است.
- عدم استفاده از خطوط حامل: برخلاف سیستم نت‌نویسی غربی که از خطوط حامل برای نشان دادن ارتفاع نت‌ها استفاده می‌شود، در سیستم ایرانی از خطوط حامل استفاده نمی‌شود.
- استفاده از علائم خاص: برای نشان دادن تزئینات، ریزه‌کاری‌ها و تغییرات ریتمیک در موسیقی ایرانی از علائم خاصی استفاده می‌شود.
تفاوت تار و سه تار
تفاوت در ساختار
- تعداد سیم‌ها: تار شش سیم و سه تار چهار سیم دارد.
- کاسه: کاسه تار معمولاً بزرگتر و از چوب گردو ساخته می‌شود و روی آن پوست کشیده می‌شود. در حالی که کاسه سه تار کوچکتر، ملاقه‌ای شکل و از چوب‌های مختلف ساخته می‌شود و روی آن صفحه چوبی قرار دارد.
- دسته: دسته تار ضخیم‌تر و بلندتر از سه تار است.
- مضراب: مضراب تار معمولاً از فلز برنج ساخته شده و با موم پوشیده می‌شود. در حالی که مضراب سه تار معمولاً از ناخن یا مضراب‌های پلاستیکی کوتاه استفاده می‌شود.
تفاوت در صدا
- صدای تار: صدای تار بم‌تر، قوی‌تر و پرطنین‌تر است.
- صدای سه تار: صدای سه تار زیرتر، ظریف‌تر و ملایم‌تر است.
تفاوت در نحوه نواختن
- تکنیک نواختن: در تار، نوازنده با حرکت مچ دست و مضراب به سیم‌ها ضربه می‌زند. در سه تار، نوازنده با حرکت انگشت اشاره و ناخن به سیم‌ها ضربه می‌زند.
- تکنیک‌های پیچیده: تار قابلیت اجرای تکنیک‌های پیچیده‌تری مانند مضراب‌زنی‌های سریع، گلیساندو و ویبراتو را دارد.
تفاوت در کاربرد
- تار: تار معمولاً در گروه‌های موسیقی و برای اجرای قطعات پیچیده و تکنیکی استفاده می‌شود.
- سه تار: سه تار بیشتر برای تک‌نوازی و اجرای قطعات آرام و ملایم استفاده می‌شود.
نتیجه گیری
تار، سازی با قدمت و اصالت ایرانی است که می‌تواند لذت و آرامش را برای نوازنده و شنونده به ارمغان آورد. اگر به موسیقی سنتی ایران علاقه‌مند هستید و می‌خواهید یک ساز اصیل ایرانی را بنوازید، تار می‌تواند انتخاب بسیار خوبی برای شما باشد. اگر به سایر مباحث مربوط به تار علاقه دارید می‌توانید از طریق لینک های زیر وارد صفحه مورد نظر شوید
- بهترین کتاب های آموزش تار
- بهترین نوازندگان تار
