مقررات ملی ساختمان ایران مجموعه‌ای از ضوابط و استانداردهای فنی است که به منظور بهبود کیفیت ساخت‌وساز، افزایش ایمنی، و بهره‌وری انرژی در ساختمان‌ها تدوین شده است. این مقررات شامل 23 مبحث مختلف می‌باشد که هرکدام به یکی از جنبه‌های طراحی، ساخت، بهره‌برداری و نگهداری ساختمان‌ها پرداخته و هدف آنها ارتقاء سطح کیفی و استانداردهای ساخت‌وساز در کشور است. در اینجا، توضیحات مختصری در مورد هر یک از این مباحث آورده شده است:
مبحث 1: تعاریف
این مبحث به تعریف اصطلاحات کلیدی و واژگان تخصصی مورد استفاده در مقررات ملی ساختمان می‌پردازد و باعث روشن شدن مفاهیم برای طراحان، مهندسان و دیگر افراد فعال در صنعت ساختمان می‌شود.
مبحث 2: نظامات اداری
این مبحث به الزامات عمومی ساختمان‌ها می‌پردازد، از جمله استانداردهایی برای طراحی و ساخت کلیه انواع ساختمان‌ها، به‌ویژه در زمینه استفاده بهینه از فضا و امکانات موجود.
مبحث 3: حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق
هدف این مبحث، ارائه ضوابط و راهکارهایی برای جلوگیری از گسترش آتش و ایجاد سیستم‌های ایمنی در برابر حریق است تا امنیت جانی و مالی افراد ساکن در ساختمان‌ها تضمین شود.
مبحث 4: الزامات عمومی ساختمان
این مبحث شامل الزامات فنی و استانداردهای مربوط به طراحی و ساخت ساختمان‌ها است.
مبحث 5: مصالح و فرآورده‌های ساختمانی
در این مبحث، ویژگی‌ها و استانداردهای مختلف مصالح ساختمانی مانند سیمان، آهن، سنگ، چوب و دیگر مواد به تفصیل بررسی می‌شود و به رعایت کیفیت مصالح تأکید دارد.
مبحث 6: بارهای وارده بر ساختمان
این مبحث به نحوه محاسبه و تحلیل بارهای مختلفی مانند بارهای مرده، زنده، برف، باد و بارهای ناشی از زلزله می‌پردازد و اصول طراحی سازه‌ای را بر اساس این بارها توضیح می‌دهد.
مبحث 7: ژئوتکنیک و مهندسی پی
مبحث هفتم مقررات ملی ساختمان با عنوان کامل “ژئوتکنیک و مهندسی پی” به یکی از مهم‌ترین مراحل ساخت و ساز یعنی طراحی و اجرای پی ساختمان می‌پردازد.
مبحث 8: طراحی و ساخت ساختمان‌های با مصالح بنایی
این مبحث بر استفاده از سنگ به‌عنوان مصالح اصلی در ساختمان‌ها تأکید دارد و ضوابط مرتبط با طراحی و ساخت این نوع ساختمان‌ها را بیان می‌کند.
مبحث 9: مقاومت مصالح و اجرای سازه‌ها
این مبحث به تقویت و مقاومت ساختمان‌ها در برابر بارهای مختلف می‌پردازد و استانداردهای اجرایی برای ساخت سازه‌ها را تنظیم می‌کند تا از نظر استحکام و ایمنی بهینه باشد.
مبحث 10: طراحی ساختمان‌های خشتی
در این مبحث، اصول و ضوابط طراحی و اجرای ساختمان‌های خشتی مورد بررسی قرار می‌گیرد که در مناطق خاصی که استفاده از خشت متداول است، کاربرد دارد.
مبحث 11: طراحی و ساخت ساختمان‌های چوبی
این مبحث به طراحی و اجرای ساختمان‌هایی با مصالح چوبی پرداخته و ضوابط مربوط به استحکام، مقاومت در برابر آتش و دیگر ویژگی‌های چوب را در ساختمان‌ها مشخص می‌کند.
مبحث 12: تهویه، گرمایش و سرمایش
این مبحث به طراحی سیستم‌های تهویه، گرمایش و سرمایش ساختمان‌ها پرداخته و به بهره‌وری انرژی در این سیستم‌ها توجه دارد. این مبحث از جمله مباحث مهم برای ساختمان‌های مسکونی و تجاری به شمار می‌آید.
مبحث 13: حفاظت ساختمان‌ها در برابر صدا
در این مبحث، ضوابطی برای جلوگیری از انتقال صدا و ایجاد عایق‌های صوتی در ساختمان‌ها ارائه شده است. این ضوابط برای جلوگیری از آلودگی صوتی و حفظ آرامش در داخل ساختمان‌ها مهم است.
مبحث 14: مقاومت در برابر زلزله
این مبحث به طراحی و ساخت ساختمان‌هایی که قادر به تحمل نیروهای ناشی از زلزله باشند، می‌پردازد. استفاده از مصالح مقاوم، تحلیل دینامیکی سازه و اجرای صحیح سازه‌ها از جمله الزامات این مبحث است.
مبحث 15: انرژی‌های تجدیدپذیر در ساختمان‌ها
در این مبحث، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی برای تأمین نیازهای انرژی ساختمان‌ها بررسی می‌شود.
مبحث 16: شرایط محیطی ساختمان‌ها
این مبحث به تأثیر شرایط محیطی و اقلیمی بر طراحی ساختمان‌ها پرداخته و استانداردهایی را برای طراحی ساختمان‌هایی متناسب با ویژگی‌های اقلیمی مناطق مختلف ارائه می‌دهد.
مبحث 17: نظارت بر ساخت و اجرای ساختمان‌ها
این مبحث به فرآیند نظارت بر روند ساخت و اجرای ساختمان‌ها پرداخته و الزامات مربوط به کنترل کیفیت و نظارت مهندسی را شامل می‌شود.
مبحث 18: ضوابط دسترسی برای معلولین
این مبحث به طراحی ساختمان‌ها به‌گونه‌ای اشاره دارد که افراد معلول نیز بتوانند به راحتی به بخش‌های مختلف ساختمان دسترسی پیدا کنند.
مبحث 19: صرفه‌جویی در مصرف انرژی
هدف این مبحث کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌ها است. استفاده از عایق‌ها، طراحی بهینه سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی، و انتخاب مصالح مناسب از جمله راهکارهایی هستند که در این مبحث مطرح می‌شوند.
مبحث 20: علائم و تابلوها
مبحث بیستم مقررات ملی ساختمان به طراحی، ساخت و نصب انواع علائم و تابلوهایی که در ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌پردازد. هدف اصلی این مبحث، تأمین ایمنی افراد و راهنمایی آنها در ساختمان‌ها است.
مبحث 21: پدافند غیرعامل
مبحث 21 مقررات ملی ساختمان به موضوع پدافند غیرعامل در ساختمان‌ها می‌پردازد. این مبحث با هدف افزایش مقاومت ساختمان‌ها در برابر تهدیدات غیرنظامی مانند زلزله، انفجار، آتش‌سوزی و حملات شیمیایی تدوین شده است.
مبحث 22: مراقبت و نگهداری از ساختمان
مبحث بیست و دوم مقررات ملی ساختمان به موضوع بسیار مهم نگهداری و مراقبت از ساختمان‌ها می‌پردازد. این مبحث به دنبال آن است که با تعیین حداقل استانداردها، عمر مفید ساختمان‌ها را افزایش داده و از بروز مشکلات و خسارات احتمالی جلوگیری کند.
مبحث 23: الزامات ترافیکی ساختمان
مبحث 23 مقررات ملی ساختمان که با عنوان “الزامات ترافیکی ساختمان” شناخته می‌شود، به‌تازگی به مجموعه مقررات ملی ساختمان ایران اضافه شده است. این مبحث جدید به بررسی اصول و ضوابط مربوط به ترافیک و حمل‌ونقل در فضاهای ساختمان‌ها و اطراف آنها می‌پردازد.
این مباحث، به‌طور کلی استانداردهای لازم برای تضمین ایمنی، کیفیت، کارآیی و بهره‌وری ساختمان‌ها را ارائه می‌دهند و رعایت آنها برای جلوگیری از حوادث غیرمنتظره و بهبود عملکرد ساختمان‌ها ضروری است.
