ساز سنتور چیست؟
سنتور یکی از سازهای زهی کوبه‌ای و اصیل موسیقی ایرانی است که با مضراب نواخته می‌شود. این ساز به شکل ذوزنقه‌ای است و از تعدادی سیم تشکیل شده که با ضربه زدن مضراب به آن‌ها صدا تولید می‌شود. صدای گرم و ملایم سنتور، آن را به یکی از محبوب‌ترین سازهای موسیقی ایرانی تبدیل کرده است و همچنین کتاب های آموزش سنتور زیادی در این زمینه منتشر شده است.
ریشه‌های تاریخی
- دوران باستان: قدیمی‌ترین نشانه‌های وجود سازی شبیه به سنتور را می‌توان در سنگ‌نگاره‌های آشوری و بابلی یافت که به حدود ۵۵۹ سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. در این سنگ‌نگاره‌ها، سازی به چشم می‌خورد که شباهت زیادی به سنتور دست‌ورزی دارد.
- دوران ساسانی: در دوران ساسانیان، سنتور به عنوان یکی از سازهای مهم موسیقی دربار و مردم شناخته می‌شد. در کتب تاریخی آن دوران، از سنتور به عنوان سازی با قدمت و محبوبیت بالا یاد شده است.
دوران اسلامی: پس از ورود اسلام به ایران، سنتور همچنان جایگاه خود را در موسیقی ایرانی حفظ کرد. بسیاری از موسیقی‌دانان و نظریه‌پردازان بزرگ اسلامی مانند فارابی و ابن سینا به سنتور و شیوه‌های نوازندگی آن پرداخته‌اند.
سنتور در موسیقی ایرانی
سنتور امروزه یکی از مهم‌ترین سازهای موسیقی ایرانی است و در انواع مختلف موسیقی ایرانی از جمله موسیقی کلاسیک، سنتی، فولکلور و حتی موسیقی تلفیقی به کار می‌رود. نوازندگان بسیاری در ایران و جهان به نواختن سنتور مشغول هستند و این ساز جایگاه ویژه‌ای در دل موسیقی‌دوستان دارد.
دلایل محبوبیت سنتور:
- صدای دلنشین: صدای گرم و ملایم سنتور، آن را به سازی مناسب برای ایجاد فضای آرام و دلنشین تبدیل کرده است.
- قابلیت اجرای انواع موسیقی: سنتور می‌تواند انواع موسیقی را از قطعات آرام و ملایم تا قطعات پر انرژی و ریتمیک اجرا کند.
- تنوع تکنیک‌ها: تکنیک‌های متنوع نوازندگی سنتور، امکان خلق ملودی‌ها و ریتم‌های پیچیده و متنوع را فراهم می‌کند.
- در مجموع، سنتور سازی با قدمت و اصالت ایرانی است که در طول تاریخ تحولات بسیاری را تجربه کرده و همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین سازهای موسیقی ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اجزای اصلی سنتور
- بدنه: بدنه سنتور به شکل ذوزنقه است و از چوب ساخته می‌شود.
- سیم‌ها: سیم‌های سنتور از جنس فلز هستند و روی بدنه کشیده شده‌اند.
- مضراب: مضراب‌ها دو عدد هستند و از جنس چوب یا عاج ساخته می‌شوند. نوازنده با استفاده از مضراب‌ها به سیم‌ها ضربه می‌زند.
- خرک‌ها: خرک‌ها قطعات کوچکی هستند که زیر سیم‌ها قرار دارند و باعث ارتعاش آن‌ها می‌شوند.
- گوشی‌ها: گوشی‌ها برای کوک کردن سیم‌ها استفاده می‌شوند.
انواع مدل های ساز سنتور:
سنتورها در انواع مختلفی ساخته می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند.
- سنتور کلاسیک: این نوع سنتور رایج‌ترین نوع است و برای اجرای موسیقی کلاسیک ایرانی استفاده می‌شود.
- سنتور بم: این نوع سنتور دارای بدنه بزرگ‌تر و سیم‌های ضخیم‌تری است و برای اجرای قطعات بم‌تر و سنگین‌تر مناسب است.
- سنتور زیر: این نوع سنتور دارای بدنه کوچکتر و سیم‌های نازک‌تری است و برای اجرای قطعات زیرین‌تر و ظریف‌تر مناسب است.
- سنتور کوک میکروتونال: این نوع سنتور با کوک‌های دقیق‌تر و ریزتر ساخته می‌شود و برای اجرای موسیقی مدرن و تجربی مناسب است.
- سنتورهای سفارشی: برخی از نوازندگان سنتورهای سفارشی را با ویژگی‌های خاص برای خود سفارش می‌دهند.
عوامل موثر بر تنوع مدل‌های سنتور
- جنس چوب: جنس چوبی که برای ساخت بدنه سنتور استفاده می‌شود، در کیفیت صدا، وزن و دوام آن تاثیرگذار است. چوب‌های رایجی که برای ساخت سنتور استفاده می‌شوند عبارتند از: چوب گردو، چوب توت، چوب افرا و چوب گلابی.
- تعداد سیم: تعداد سیم‌های سنتور می‌تواند متفاوت باشد، اما معمولا بین 72 تا 74 سیم است.
- نوع خرک: خرک‌های سنتور از جنس‌های مختلفی مانند استخوان، عاج یا پلاستیک ساخته می‌شوند و در کیفیت صدا تاثیرگذار هستند.
- اندازه و شکل بدنه: اندازه و شکل بدنه سنتور نیز در صدای آن تاثیرگذار است. سنتورهای بزرگ‌تر معمولا صدای بم‌تر و سنتورهای کوچکتر صدای زیرین‌تری دارند.
- نوع کوک: سنتورها را می‌توان با کوک‌های مختلف کوک کرد که در سبک موسیقی و نوع اجرایی تاثیرگذار است.
نکات مهم در انتخاب سنتور
- سطح نوازندگی: برای مبتدیان، سنتورهای با کیفیت متوسط و قیمت مناسب مناسب‌تر است. نوازندگان حرفه‌ای می‌توانند سنتورهای با کیفیت بالاتر و سفارشی را انتخاب کنند.
- سبک موسیقی: نوع موسیقی که می‌خواهید بنوازید در انتخاب مدل سنتور تاثیرگذار است.
- بودجه: قیمت سنتورها بسیار متفاوت است و به عوامل مختلفی مانند جنس چوب، تعداد سیم و کیفیت ساخت بستگی دارد.
- مشورت با استاد: قبل از خرید سنتور، حتما با استاد خود مشورت کنید.
نت های سنتور و مضرب ها
در سنتور، علاوه بر نت‌ها، علائمی نیز برای نشان دادن نحوه نواختن هر نت (مضراب‌ها) استفاده می‌شود. مضراب‌ها به دو دسته اصلی راست و چپ تقسیم می‌شوند و هر کدام نشان‌دهنده نحوه ضربه زدن به سیم‌ها است.
خواندن نت‌های سنتور
برای خواندن نت‌های سنتور، باید:
- خط حامل و جایگاه نت‌ها را بشناسید.
- نام هر نت را بدانید.
- علائم مضراب‌ها را بشناسید.
- ارزش زمانی هر نت را بدانید. (مثلاً سیاه، سفید، چنگ و…)
نکات مهم در نت‌خوانی سنتور
- تمرین مداوم: نت‌خوانی مانند هر مهارت دیگری نیاز به تمرین مداوم دارد.
- استفاده از مترو نوم: برای درک بهتر ریتم و ارزش زمانی نت‌ها، استفاده از مترو نوم بسیار مفید است.
- شنیدن موسیقی: شنیدن قطعات موسیقی و مقایسه آن با نت‌های نوشته شده، به شما کمک می‌کند تا ارتباط بهتری بین نت‌ها و صداها برقرار کنید.
- یادگیری از یک معلم: داشتن یک معلم باتجربه می‌تواند به شما کمک کند تا سریع‌تر و بهتر نت‌خوانی را یاد بگیرید.
نوازندگان برجسته سنتور در ایران
- فرامرز پایور
- مجید کیانی
- پرویز مشکاتیان
- محمدرضا شجریان
- حسین ملک
عوامل شهرت نوازندگان سنتور
- تسلط بر تکنیک‌های نوازندگی: نوازندگان برجسته، تسلط کامل بر تکنیک‌های مختلف سنتور نوازی دارند و می‌توانند با سرعت و دقت بالا بنوازند.
- خلاقیت و نوآوری: این نوازندگان با خلق آثار بدیع و نوآورانه، به گسترش مرزهای موسیقی سنتور کمک کرده‌اند.
- تدریس و تربیت شاگردان: بسیاری از این نوازندگان، اساتید برجسته‌ای بودند و شاگردان بسیاری را تربیت کردند.
- همکاری با هنرمندان دیگر: همکاری با هنرمندان دیگر از جمله خوانندگان، آهنگسازان و نوازندگان دیگر سازها، به شناخته شدن بیشتر این نوازندگان کمک کرده است.
اهمیت نوازندگان سنتور
نوازندگان سنتور نقش بسیار مهمی در حفظ و گسترش موسیقی ایرانی دارند. آن‌ها با اجرای قطعات زیبا و ماندگار، به معرفی موسیقی ایران به جهانیان کمک می‌کنند. همچنین، با آموزش و تربیت نسل‌های جدید نوازندگان، به بقای این هنر اصیل کمک می‌کنند.
نتیجه گیری:
سنتور از جمله ساز های خاصی است که افراد خاصی به سراق یادگیری آن می‌روند. اگر شما هم به دنبال یادگیری ساز سنتور هستید، می‌توانید با توجه به نکات ذکر شده در این مقاله، اطلاات مناسبی کسب کنید و به کمک آن مهارت‌های موسیقی خود را تقویت کند.
مقالات مرتبط:
